1. ادجوانت آلوم

 آلوم، ادجوانتی است که اولین بار در سال 1926 در مدل هاي حیوانی مورد استفاده قرار گرفت و نزدیک به یک قرن است که براي واکسن هاي انسانی استفاده می­شود [[i]]. آلوم از نظر شیمیایی به ترکیباتی با فرمول (NH⁴⁺)(Al(SO₄)₂).₁₂H₂O و یا KAl(So₄)₂.₁₂H₂O گفته می شود. در حالی که در علم ایمنی شناسی، عبارت آلوم براي بیان همه ادجوانت هاي داراي آلومینیوم استفاده می­شود. بنابراین آلوم از لحاظ ایمنی شناسی بیانگر خصوصیات شیمیایی و فیزیکی آن نیست[[ii]] . چندین فرمولاسیون آلوم براي تحقیقات در دسترس است. هیدروکسید آلومینیوم تجاري با نام Alhydrogel داراي بلورهای هیدروکسید آلومینیوم و مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای استفاده در واکسن های انسانی است [[iii]]. ترکیب دیگری به نام Imject (داراي هیدروکسید آلومینیوم ) نیز در تحقیقات مورد استفاده قرار گرفته است. گزارشات حاکی از آن است که به جاي اکسی هیدروکسید آلومینیوم متبلور یا هیدروکسی فسفات آلومینیوم غیرمتبلور (که در واکسن هاي انسانی استفاده می شوند) داراي هیدروکسی کربنات آلومینیوم غیرمتبلور است. بنابراین Imject ممکن است دارای خصوصیات ادجوانتی متفاوتی نسبت به آلوم استفاده شده در واکسن های مجوز دار باشد[[iv]].

تحقیقات در زمینه ادجوانت هاي داراي آلومینیوم به چهار شاخه  زیر تقسیم می شوند:

الف) مطالعات متمرکز بر اثر متقابل آنتی ژن و ادجوانت؛

 ب) مطالعات تعیین کننده اثر اصلی ادجوانت­ها بر روي سیستم ایمنی در سطح سلولی و ملکولی

ج) توجه به بهبود پایداري واکسن

د) ارزیابی معایب ادجوانت ها

تحقیقات نشان داده اند نمک هاي آلومی، ادجوانت هاي نسبتا ضعیفی هستند و به ندرت پاسخ هاي ایمنی سلولی را تحریک می کنند [[v]]. مکانیسمی که نمک هاي آلوم توسط آن کار می کنند ناشناخته باقی مانده است، اگرچه در ابتدا به نظر می رسد که آنها با دپوي یک آنتی ژن در محل تلقیح عمل می کنند اما بعد ها دلایلی مبنی بر رد این فرضیه ارائه گردید. اولین دلیل رد اینکه در تزریق درون ماهیچه اي، بیشتر آنتی ژن­ها بعد از گذشت تنها دو ساعت از محل تزریق دور می شوند [[vi]]. به علاوه تزریق آنتی ژن جذب شده به آلوم، نیمه عمر آنتی ژن را به صورت درجا افزایش نمی دهد. از طرفی قطع محل تزریق ساعاتی بعد از استفاده واکسن، میزان پاسخ هاي ایمنی وابسته به آنتی ژن را نمی کاهد  [[vii]].

سایر مکانیسم هاي عمل احتمالی نمک هاي آلوم شامل فعال سازي کمپلمان، ائوزینوفیل، یا ماکروفاژ است [[viii]] ، افزایش میزان جذب آنتی ژن توسط سلول هاي عرضه کننده آنتی ژن و همچنین به دام انداختن آنتی ژن هاي قابل انحلال در ژل آلوم( که ممکن است زمان بر هم کنش آنتی ژن با سیستم ایمنی را افزایش دهد) می باشند [[ix]]. اثرات مضر آلوم کم است اما افزایش تولید IgE، گرانولوم، واکنش هاي آلرژیک و نوروتوکسیک در مصرف آن  مشاهده شده است [[x]] . وقتی آلوم به جاي تزریق داخل عضلانی به روش زیرجلدي یا داخل جلدي تزریق شود، ایجاد گرانولوم متداول است [[xi]]. به طور طبیعی دوزهاي کم آلومینیوم توسط کلیه ها دفع می شود، اما تحت شرایط خاصی به عنوان مثال زمانی که عمکلرد کلیه ها کاهش می یابد، آلومینیوم در بدن انباشته شده و می تواند به سم تبدیل شود. سطوح بالاي آلومینیوم در بدن به شکل قابل ملاحظه اي بر مغز و بافت استخوانی اثر می کند و باعث سندرم مهلک نورولوژیک[1] و دمانس دیالیزي[2] می شوند [[xii]]. همچنین مسمومیت آلومینیوم به صورت بالقوه به بیماري اسکلروز جانبی آمیوتروفیک[3] و بیماري آلزایمر مرتبط می شود.

2. سایر ادجوانت هاي نمک معدنی

یکی از مهمترین ادجوانت­هاي نمک معدنی بعد از هیدروکسید آلومینیوم، فسفات کلسیم است که در واکسن هاي سه گانه  دیفتري- کزاز -سیاه سرفه مورد استفاده قرار می گیرد. این ادجوانت در مقایسه با آلوم، پاسخ آنتی بادي IgE را به میزان کمتري افزایش داده و در مقابل تولید IgG1 را را افزایش می دهد[[xiii]]. این ادجوانت با تغییر نسبت IgG1:IgG2α منجر به هدایت پاسخ ایمنی به سمت مسیر Th1 می شود [[xiv]].

اکسید روی نیز می­تواند به عنوان ادجوانت با سازگاري زیستی مورد استفاده قرار گیرد و مشابه با ادجوانت آلوم، پاسخ ایمنی Th2 را تحریک می کند .اکسید کبالت از دیگر ادجوانت هایی است که مورد توجه قرار گرفته است. این ادجوانت تولید IgG2α را افزایش داده و منجر به کاهش تولید IgE می شود و در نتیجه آن وقتی به عنوان ادجوانت استفاده می شود، خطر پاسخ هاي آلرژیک به آنتی ژن را می کاهد. به علاوه التهاب لنفاتیک کمتري را نیز القا می­کند [[xv]]. دیگر نمک­هاي فلزي مانند اکسیدهاي آهن، قلع و سیلیسیوم کمتر به عنوان ادجوانت بررسی شده اند.

[1] Fatal Neurological Syndrome

[2] Dialysis-Associated Dementia

[3] Amyotrophic Lateral Sclerosis